Πύλη του Αγίου Αθανασίου

Η πύλη βρίσκεται επί της οδού Φιλελλήνων, στο δυτικό άκρο του νότιου τείχους της μεσαιωνικής πόλης, στον τομέα ελέγχου της ιπποτικής ‘γλώσσας’ της Αγγλίας κατά την τελευταία ποριορκία της πόλης το 1522. Το τείχος στο συγκεκριμένο σημείο χτίστηκε από τον μεγάλο μάγιστρο Ιωάννη de Lastic (1437-1454) και ενισχύθηκε με εσωτερικό ανάλημμα και ογκώδες στηθαίο με κανονιοθυρίδες τον 16ο αιώνα, από τον μεγάλο μάγιστρο Φαβρίκιο del Carretto (1513-21). Όμως ο πυρήνας της πύλης είναι παλαιότερος και χρονολογείται στην περίοδο του Καταλανού μαγίστρου Αντωνίου Fluvian (1421-37). Με πρόσβαση από τα δυτικά, διασχίζει σε ορθή γωνία τον ομώνυμο πύργο που φέρει ρηχό ανάγλυφο του αγίου με δίγλωσσο αγιωνύμιο (ελληνικό-λατινικό) και τα εμβλήματα του μαγίστρου και του Τάγματος. Ο πύργος αρχικά είχε κάτοψη σε σχήμα Π: ήταν, δηλαδή, ανοικτός στην πίσω πλευρά ώστε να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά των αμυνομένων σε περίπτωση που καταλαμβανόταν από τον εχθρό. Ήταν ψηλότερος απ' όσο σήμερα, με επίστεψη από ζεματίστρες που στη συνέχεια αντικαταστάθηκαν από ογκώδες στηθαίο πιο κατάλληλο για την προστασία από πυροβόλα όπλα. Η σύνδεση του πύργου με το τείχος μάλλον πραγματοποιήθηκε επί μεγάλου μαγίστρου Orsini (1467-76).

Με την ανέγερση του τείχους του Lastic, το ασθενές τείχος του Fluvian λειτούργησε ως προτείχισμα. Κινητή γέφυρα στο μέτωπο του προτειχίσματος αυτού, 35 μ. δυτικά του πύργου του Αγίου Αθανασίου, συνεχιζόταν με λίθινη προέκταση που διέσχιζε την τάφρο στα νότια. Μετά την πολιορκία του 1480, ο μεγάλος μάγιστρος Πέτρος d'Aubusson διεύρυνε την τάφρο στην περιοχή και κατασκεύασε τον ογκώδη προμαχώνα της Αγγλίας στα δυτικά της πύλης. Το 1487 διαμόρφωσε την πρόσβαση προς την κινητή γέφυρα του προτειχίσματος σε διώροφο πυροβολείο με τη δική του κινητή γέφυρα προς τα νότια, όπου νέα γέφυρα διέσχιζε τη διαπλάτυνση της τάφρου. Έτσι, για να περάσει κάποιος στο εσωτερικό της πόλης στη θέση αυτή είναι υποχρεωμένος να διασχίσει γέφυρα μήκους 23 μ., το πυροβολείο μήκους 41 μ., μετά να στρίψει ανατολικά και να βαδίσει απόσταση 35 μ. μεταξύ τείχους και προτειχίσματος και, τέλος, κάτω από τον πύργο του Αγίου Αθανασίου να στρίψει αριστερά για να βρεθεί στην οδό Ορφέως στο εσωτερικό της μεσαιωνικής πόλης.

Το 1501 η πύλη έπαψε να λειτουργεί προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των εισόδων στην πόλη. Φυσικά, το εσωτερικό πέρασμα εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ως πρόσβαση στο πυροβολείο και τον προμαχώνα της Αγγλίας. Στη βόρεια όψη της εσωτερικής πύλης, πάνω από την καμάρα, βρίσκεται εντοιχισμένος θυρεός του μεγάλου μαγίστρου Carretto, ο οποίος το 1515 σχεδόν τριπλασίασε το πάχος του τείχους που διασχίζει η πύλη.

Η πύλη του Αγίου Αθανασίου σφραγίστηκε επί Τουρκοκρατίας, το 1531. Η γέφυρα που διέσχιζε την τάφρο μάλλον αποξηλώθηκε τότε για να αποκατασταθεί επί Ιταλοκρατίας το 1922. Σχετική αναμνηστική πλάκα βρίσκεται εντοιχισμένη πάνω από το πλαίσιο της κινητής γέφυρας στο μέτωπο του προτειχίσματος. Το έμβλημα με το δελφίνι που συνοδεύει τον βασιλικό θυρεό της Σαβοΐας ανήκει στον τότε διοικητή της Ρόδου Alessandro de Bosdari. Σήμερα είναι δυνατή η κάθοδος στη μεσαιωνική τάφρο από το επίπεδο του προτειχίσματος, από λίθινη κλίμακα δυτικά της πύλης του προτειχίσματος.